[CPP] Bài viết tổng hợp các thông tin về cây Hạ khô thảo: Hạ khô thảo là gì? Công dụng của Hạ khô thảo? Một số loại thuốc có chứa Hạ khô thảo và các đơn thuốc/bài thuốc hay từ cây Hạ khô thảo? Và một số thông tin chính về cây Hạ khô thảo: tên gọi, mô tả, đặc điểm, phân bố, thu hái, chế biến, bảo quản, thành phần hóa học, tác dụng dược lý, công dụng và liều dùng, hình ảnh cây Hạ khô thảo, cây Hạ khô thảo chữa bệnh gì?…
Hạ khô thảo là gì?
Cây có tên là hạ khô thảo vì theo người xưa cây này sau ngày hạ chí (mùa hạ) thì khô héo nên gọi là hạ khô thảo (trên thực tế ở nước ta, mùa hạ cây vẫn tươi tốt)
Công dụng, chủ trị của hạ khô thảo
Công dụng: Chữa lậu, tràng nhạc, lao hạch, viêm họng, ho, xích bạch đới, viêm gan, viêm tử cung, đái đường, mụn nhọt, cao huyết áp, sưng vú (cả cây sắc uống).
Chủ trị: Mắt đỏ sưng đau, nhức đầu, chóng mặt, bươú cổ, tràng nhạc, tuyến vú tăng sinh, nhọt vú sưng đau, huyết áp cao.
Một số bài thuốc hay từ hạ khô thảo và một số loại thuốc có chứa hạ khô thảo
Những bài thuốc dùng hạ khô thảo trong nhân dân
Ứng dụng lâm sàng của vị thuốc hạ khô thảo
- Chữa tràng nhạc, mã đao:
Hạ khô thảo 5 lạng (200g) đun lấy nước đặc uống, uống trước khi ăn cơm 2 giờ. (Bài thuốc trích trong sách “Tiết thị ngoại khoa-bản thảo cương mục”). Cũng bệnh trên, có thể dùng hạ khô thảo, hương phụ, bối mẫu, viên chí cùng đun lấy nước đặc uống rất hay, không nên coi thường (sách “Kinh nghiệm phưong-bản thảo cương mục”). - Chữa xích bạch đới:
Hạ khô thảo tán nhỏ, mỗi lần uống 8g với nước cơm (sách ‘Từ thị phương’) - Chữa tràng nhạc (loa lịch):
Hạ khô thảo 8g, cam thảo 2g, nước 3 bát (600ml) sắc còn 200ml chia 3 lần uống trong ngày. - Thông tiểu tiện:
Hạ khô thảo 8g, hương phụ tử 2g, cam thảo lg, nước 600ml, sắc còn 200ml chia ra 3 lẩn uống trong ngày. - Bị đánh hay bị thương:
Dùng hạ khô thảo tươi tán nhỏ đắp vào vết thương. - Cao huyết áp:
Có thể dùng chữa bệnh cao huyết áp với liều 6-15g dưới dạng thuốc sắc.
Một số thông tin chính về hạ khô thảo
Tên gọi, phân mục hạ khô thảo
- Bộ: Bộ Hoa Môi (Lamiales)
- Họ: Họ Hoa Môi (Lamiaceae)
- Chi: Chi Prunella
- Loài: Loài P. Vulgaris
- Tên tiếng Việt: Hạ khô thảo
- Tên khoa học: Prunella Vulgaris L
Mô tả, đặc điểm và phân bố hạ khô thảo
- Hạ khô thảo là một cây sống dai có thân vuông màu hơi tím đỏ, lá mọc đối, hình trứng hay hình mác dài, mép nguyên hoặc hơi có răng cưa, có ít lông ở thân và lá.
- Cụm hoa mọc ở đầu cành giống như bông do nhiều hoa có cuống ngắn mọc vòng, mỗi vòng có 5 – 6 hoa. Đài hoa có 2 môi, môi trên có 3 răng, môi dưới có 2 răng, hình 3 cạnh. Cánh hoa màu tím nhạt hình môi, môi trên như cái mũ, môi dưới xẻ ba, thùy giữa rộng hơn. Nhị 2 dài, 2 ngắn, đều thò ra khỏi tràng. Bầu có bốn ngăn.
- Vòi nhỏ dài. Quả nhỏ cứng.
- Phân bố: Cây này hiện nay mới phát hiện được ở Sapa (Lào Cai), Tam Đảo (Vĩnh Phúc), Hà Giang vào các tháng 4, 5, 6 rất nhiều, sang đến tháng 8 một số đã lụi đi. Đã được khai thác. Trước đây phải nhập của Trung Quốc. Hiện nay nhiều nơi như Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh nói có hạ khô thảo nhưng chưa được xác minh.
Phân biệt hạ khô thảo nam và hạ khô thảo bắc:
Hiện nay một số người buôn thuốc nam ở ta và thuốc bắc có thu mua và bán một vị mang tên là hạ khô thảo hay hạ khô nam, hoặc hạ khô thảo Nghệ An hoặc cây cải trời, cải ma.
Cây này được xác định là Blumea subcapitata DC thuộc họ Cúc Asteraceac (Compositae) vậy hoàn toàn không giống cây hạ khô thảo ở Sapa và trước đây ta vẫn nhập của Trung Quốc. Hiện nay Cải trôi đã được xác định tên là Blumeca balsamifera).
Theo Cayla (Journ. Agric. Trop. 9, 1909, 253) cây cải dầu có tinh dầu màu vàng, mùi nồng vì chứa camphora nhiều hơn ở cây đại bi (Blumeca balsamifera).
Theo Baslas K. K. và Deshapande S. S. tinh dầu cải trời có 66% cinelo, 10% d-fenchon và 6% cotral.
Tuy nhiên, trong thực tế chữa bệnh lâu đời của nhiều ông lang, vị thuốc này cũng chữa có kết quả nhiều trường hợp bệnh ngoài ra.
Chúng tôi thấy vẫn tiếp tục nên dùng với tên là cải trời hay là cải ma để tránh nhầm lẫn. Đồng thời nên chú ý nghiên cứu, triển vọng có thể thêm một số vị thuốc quý nữa. Cải trời là một loại cỏ cao 30-59cm, mọc thẳng. Lá phía dưới đơn hoặc hơi xẻ, mép co răng cưa, dài 7cm, rộng 3-4cm, có nhiều lông nhất là mặt dưới. Hoa hình đầu
Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản hạ khô thảo
Bộ phận dùng, Thu hái và chế biến hạ khô thảo
Bông hoa – Spica Prunellae, tức phần cụm hoa trên cành mang lá, dài không quá 5cm, tính từ ngọn hoa trở xuống, thường gọi là Hạ khô thảo. Ở Âu châu, người ta dùng toàn cây.
Vào mùa hạ, khi một số quả đã chín thì hái cành mang hoa và quả phơi hay sấy khô. Có người dùng cả bộ phận trên mặt đất hái về phơi hay sấy khô để dùng.
Bảo quản hạ khô thảo
Thành phần hóa học hạ khô thảo
Hiện nay hãy còn ít tài liệu nghiên cứu về cây này. Mới chỉ biết rằng cành mang hoa và quả chứa chừng 3.5% muối vô cơ tan trong nước. Trong số muối vô cơ này, là kali clorua, ngoài ra còn thấy một chất có tính chất ancaloit, acid ursolic.
Tác dụng dược lý hạ khô thảo
- Cửu Bảo, Điền Tinh Quang và Đào Thanh Cát (1940, Hòa hán dược dụng thực vật) đã thí nghiệm lấy các muối vô cơ trong nước sắc hạ khô thảo, chế thành thuốc tiêm, tiêm tĩnh mạch thỏ, lập tức thấy huyết áp hạ xuống, vận động hô hấp tăng lên, tác dụng lợi tiểu rõ rệt như các muối kali khác, do đó suy ra rằng sở dĩ hạ khô thảo có các dụng là do lượng muối kali khá cao. Hạ khô thảo có tác dụng hạ huyết áp lâu dài trên bệnh nhân và làm hết các triệu chứng khó chịu của bệnh cao huyết áp.
- Có nơi nhân dân Trung Quốc dùng nấu nước uống thay nước trà.
- Tài liệu cổ nói vị hạ khô thảo có tác dụng chữa loa lịch (lở loét, tràng nhạc, mụn nhọt, dò ở trên đầu) rất có công hiệu.
Bản thảo cương mục của Lý Thời Trân có kể một trường hợp ông dùng chữa bệnh nhức mắt rất công hiệu như sau:
Người con trai đau ở trong con người, nhức cả bên quãng xương đầu lông mày và sưng đau thêm nửa đầu, dùng Hoàng liên nhỏ vào lại càng đau thêm, uống các thứ thuốc khác cũng đều không công hiệu, liền dùng ngải cứu ở các huyệt quyết âm, thiếu dương tức thời khỏi đau ngay, nhưng cách đó chỉ nửa ngày lại đau, cứ nhùng nhằng như thế tới hơn một tháng, liền dùng hạ khô thảo 2 lạng (80g), hương phụ 80 gam. Cam thảo 16 gam, cùng tán bột mịn, ngày uống 6 gam, uống khỏi miệng đau dứt ngay, dùng liên tục 4-5 ngày bệnh khỏi hẳn.
Tính vị, quy kinh, công dụng và liều dùng hạ khô thảo
Tính vị và quy kinh
Tính vị theo đông y: Vị đắng, cay, tính hàn, không độc, vào hai kinh Can và đởm.
Công dụng và liều dùng hạ khô thảo
Có tác dụng thanh can hỏa, tán uất kết, tiêu ứ sáng mất, làm thuốc chữa loa lịch, giải trù nhiệt độc ở tử cung và âm hộ.
Ngày dùng 8 – 16g dạng thuốc sắc, dùng riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc khác.
Kiêng kỵ, lưu ý khi dùng hạ khô thảo và một số thông tin khác
Kiêng kỵ:
Theo sách trung dược học: Người Tỳ Vị hư yếu dùng cẩn thận.
Chú thích:
- Hiện nay một số người buôn thuốc nam ở ta và thuốc bắc có thu mua và bán một vị mang tên là hạ khô thảo hay hạ khô thảo nam, hoặc hạ khô thảo Nghệ An hoặc cây cải trời, cải ma.
- Cây này được xác định là Blumea suhcapitata DC thuộc họ Cúc Asteraceac vậy hoàn toàn không giống cây hạ khô thảo ở Sapa và trước đây ta vẫn nhập của Trung Quốc. Hiện nay Cải trời được xác định tên là Blumea lacera (Burm.f.) DC.
- Theo Cayla (Journ. Agric. Trop. 9, 1909, 253) cây cải trời có tinh dầu màu vàng, mùi nồng vì chứa camphora. nhiều hơn ở cây đại bi {Blumea balsamifera).
- Theo Baslas K. K. và Deshapande s. s. tinh dầu cải trời có 66% cineol, 10% d- lenchon và 6% citral.
- Tuy nhiên, trong thực tế chữa bệnh lâu đời của nhiều ông lang, vị thuốc này cũng chữa có kết quả nhiều trường hợp bệnh ngoài da.
Mua vị thuốc hạ khô thảo ở đâu uy tín, chất lượng?
Giá bán và địa chỉ bán dược liệu hạ khô thảo.
Hạ Khô Thảo là vị thuốc nam quý, được sử dụng rộng rãi trong YHCT. Hiện tại hầu hết các cửa hàng thuốc đông dược, phòng khám đông y, phòng chẩn trị YHCT… đều có bán vị thuốc này. Tuy nhiên người mua nên chọn những địa chỉ có uy tín, đảm bảo chất lượng, có giấy phép hoạt động để mua được vị thuốc đạt chất lượng.
Tổng kết về hạ khô thảo
Bài viết trên mô tả một số thông tin và cung cấp một số hình ảnh về cây hạ khô thảo: hạ khô thảo là gì, vì sao được gọi là hạ khô thảo, tác dụng hạ khô thảo, bài thuốc có hạ khô thảo, địa chỉ mua cây thuốc vị thuốc hạ khô thảo uy tín.
*** Bài viết về Hạ khô thảo nói riêng và chuyên mục Những cây thuốc và vị thuốc nói chung chỉ đưa ra một số thông tin chính, chúng tôi không đưa ra lời khuyên hay chỉ định điều trị,… thay cho bác sĩ chuyên khoa hoặc chuyên viên y tế.