[CPP] Bài viết tổng hợp các thông tin về cây Xà sàng: Xà sàng là gì? Công dụng của Xà sàng? Một số loại thuốc có chứa Xà sàng và các đơn thuốc/bài thuốc hay từ cây Xà sàng? Và một số thông tin chính về cây Xà sàng: tên gọi, mô tả, đặc điểm, phân bố, thu hái, chế biến, bảo quản, thành phần hóa học, tác dụng dược lý, công dụng và liều dùng, hình ảnh cây Xà sàng, cây Xà sàng chữa bệnh gì?…
Xà sàng là gì?
Tên giần sàng vì cụm hoa trông từ trên xuống giống cái giần hay cái sàng gạo. Người xưa nói vì rắn hay nằm lên trên và ăn hạt cây này do đó gọi là xà sàng: xà=rắn, sàng =giường. Người ta dùng xà sàng tử (Frustus Cnidii) là quả phơi hay sấy khô của cây xà sàng.
- Họ: Họ Hoa Tán (Umbellifereae)
- Chi: Chi Cnidium
- Loài: Loài C. Monnieri
- Tên tiếng Việt khác: Giần sàng
- Tên khoa học: Cnidium monnieri (L.) Cuss. – Selinum monieri L.
Công dụng, chủ trị của xà sàng
Công dụng: Cường dương, ích thận khử phong táo thấp, dùng chữa liệt dương, bộ phận sinh dục ẩm ngứa, phụ nữ lạnh tử cung, không có con, khí hư, xích bạch đới.
Một số bài thuốc hay từ xà sàng và một số loại thuốc có chứa xà sàng
Đơn thuốc có xà sàng tử
- Chữa tai ướt, ngứa:
Xà sàng tử, hoàng liên (hoặc hoàng đằng) mỗi vị 4g, khinh phấn (calomel) 1g: tán nhỏ trộn đều, thổi vào tai. - Bạch đới khí hư:
Xà sàng tử, phèn chua, hai vị bằng nhau, tán nhỏ. Nấu hồ trộn vào làm thành viên bằng quả táo, bọc lụa hay gạc cho vào âm hộ. Thấy nóng bỏ ra, có thể sắc để thụt rửa - Lòi dom:
Xà sàng tử 40g, cam thảo 40g, tán nhỏ trộn đều. ngày uống 9g, chia làm 3 lần uống (mỗi lần 3g). Đồng thời nấu nước xà sàng tử xông và rửa chỗ đau. - Chữa mề đay:
Quả xà sàng phối hợp với lá bạc hà, lá hy thiêm và 1 ít muối giã nát, lấy nước bôi hàng ngày. - Chữa eczema cấp tính:
Xá sàng tử 30g, khổ sâm 30g, uy linh tiên 9g, thương truật 9g, hoàng bá 9g, minh phàn 9g. Sắc nước xông và rửa.
Ứng dụng lâm sàng của vị thuốc xà sàng tử
- Chữa nam giới dương nuy (liệt dương):
Dùng xà sàng tử, ngũ vị tử, thỏ ty tử – 3 thứ liều lượng bằng nhau; nghiền mịn, hoàn với mật thành viên bằng hạt ngô đồng; ngày uống 3 lần, mỗi lần 5g. - Chữa phụ nữ tử cung lạnh không thụ thai được:
Xà sàng tử 12g, ba kích 12g, ngũ vị tử 8g, phá cố chỉ 8g, nhục quế 8g; tất cả tán thành bột mịn, có thể làm thành viên; mỗi ngày uống 24g với nước sắc dây tơ hồng sao 30g làm thang. - Chữa ngọc hành sưng đau:
Dùng hạt xà sàng tán thành bột mịn, hòa với lòng trắng trứng gà đắp vào, khô lại đắp thứ mới. Chủ trị ngọc hành sưng to như dùi trống. - Chữa viêm âm đạo do trùng roi:
Dùng xà sàng tử 30g, hoàng bá 9g; tất cả tán thành bột mịn, trộn với glycerogelatin làm thành thuốc đĩnh 2g (mỗi thỏi nặng 2g); mỗi ngày đặt 1 thỏi vào âm đạo. - Chữa bộ phận sinh dục lở ngứa:
- Dùng giần sàng, lá sen, bèo ván – mỗi thứ 1 nắm; nấu nước xông và rửa (Nam dược thần hiệu).
- Hoặc dùng xà sàng tử 30g, bạch phàn 6g; sắc nước rửa (Tần Hồ tập giản phương).
- Chữa trĩ ngoại:
Xà sàng tử 40g, cam thảo 40g; tán nhỏ, trộn đều; ngày uống 9g, chia ra làm 3 lần uống, mỗi lần 3g. Đồng thời nấu nước xà sàng tử xông và rửa chỗ đau. - Chữa chàm, viêm da:
Dùng độc vị xà sàng tử 60g, hoặc dùng xà sàng tử, kinh giới, phòng phong, đảng sâm – mỗi thứ 15g; sắc lấy nước, tẩm bông đắp lên vùng da bị chàm hoặc viêm nhiễm. Đã thử nghiệm điều trị 280 ca chàm, 100 ca viêm da, đạt kết quả tốt. - Chữa chàm ở trẻ nhỏ:
Dùng xà sàng tử tán thành bột mịn, trộn đều với vaseline thành một thứ cao mềm; bôi lên những chỗ da bị bệnh. Dùng cho trường hợp vết chàm bị viêm loét, chảy mủ. - Chữa tóc rụng từng mảng (ban thốc):
Dùng xà sàng tử 500g, bách bộ 250g, hoàng bá 100g, thanh phàn 20g, cồn 70% 3000-4000ml; ngâm trong 10-20 ngày, lọc bỏ bã; mỗi lần dùng 100ml, trộn với 20ml dầu vừng bôi vào chỗ tóc rụng.
Một số thông tin chính về xà sàng
Tên gọi, phân mục xà sàng
- Họ: Họ Hoa Tán (Umbellifereae)
- Chi: Chi Cnidium
- Loài: Loài C. Monnieri
- Tên tiếng Việt khác: Giần sàng
- Tên khoa học: Cnidium monnieri (L.) Cuss. – Selinum monieri L.
Mô tả, đặc điểm và phân bố xà sàng
- Cây xà sàng là một loại cỏ cao từ 0,4-1m. Thân có vạch dọc. Lá hai lần xẻ lông chim, chiều rộng của thùy 1-1,5mm. cuống lá dài 4-8cm. Có bẹ lá ngắn, hoa mọc thành tán kép.
- Tổng bao có ít lá bắc hẹp. cuống hoa dài 7-12cm, dài hơn lá. Qủa dài 2-5mm, có dìa mỏng.
- Mọc hoang ở những nơi đất trống trong nước ta.
Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản xà sàng
Bộ phận dùng xà sàng
Quả – Fructus Cnidii, thường gọi là Xà sàng tử.
Thu hái và chế biến xà sàng
Thu hái vào tháng 6-8 là thời gian quả chín. Nhổ hay cắt cả cây về phơi khô. Đập lấy quả, loại bỏ tạp chất. Phơi lần nữa cho thật khô.
Bảo quản xà sàng
Thành phần hóa học xà sàng
- Tinh dầu: với tỷ lệ 1,3% có mùi hắc đặc biệt. thành phần chủ yếu của tinh dầu là chất L pinen, camphen và bocnylisovalerianat.
- Chất ostola tinh thể không màu có công thức C15H16O3, độ chảy 82o5-83o5.
- Chất dầu màu đen xanh có thành phần chủ yếu là 92,66% axit béo không no, 4,56% axit béo no và 0,38% chất không xà phòng hoá được, 3,27% glyxerin.
Tác dụng dược lý xà sàng
- Tính vị theo đông y: vị cay đắng, tính bình, hơi có độc, vào 2 kinh thận và tam tiêu.
- Tác dụng cường dương, ích thận khử phong táo thấp, dùng chữa liệt dương, bộ phận sinh dục ẩm ngứa, phụ nữ lạnh tử cung, không có con, khí hư, xích bạch đới.
- Liều dùng 4-12g dưới dạng thuốc sắc uống riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc khác.
Tính vị, quy kinh, công dụng và liều dùng xà sàng
Tính vị và quy kinh
Vị cay, đắng, tính ấm; có tác dụng ôn thận tráng dương, táo thấp, khư phong, sát trùng.
Công dụng và liều dùng xà sàng
Thường dùng chữa liệt dương, phụ nữ lạnh tử cung, khí hư, xích bạch đới, lưng gối mỏi đau. Liều dùng 4-12g dạng thuốc sắc uống riêng hay phối hợp với các vị thuốc khác. Dùng ngoài làm thuốc chữa phụ nữ lở ngứa âm đạo, viêm do trùng roi âm đạo, ghẻ lở.
Kiêng kỵ, lưu ý khi dùng xà sàng và một số thông tin khác
Mua vị thuốc xà sàng ở đâu uy tín, chất lượng?
Giá bán và địa chỉ bán dược liệu xà sàng.
Cây xà sàng là vị thuốc nam quý, được sử dụng rộng rãi trong YHCT. Hiện tại hầu hết các cửa hàng thuốc đông dược, phòng khám đông y, phòng chẩn trị YHCT… đều có bán vị thuốc này. Tuy nhiên người mua nên chọn những địa chỉ có uy tín, đảm bảo chất lượng, có giấy phép hoạt động để mua được vị thuốc đạt chất lượng.
Tổng kết về xà sàng
Bên trên là một số thông tin và hình ảnh về cây thuốc xà sàng: cây xà sàng là gì, tác dụng công dụng xà sàng, bài thuốc từ xà sàng, mua vị thuốc xà sàng ở đâu?…
*** Bài viết về Xà sàng nói riêng và chuyên mục Những cây thuốc và vị thuốc nói chung chỉ đưa ra một số thông tin chính, chúng tôi không đưa ra lời khuyên hay chỉ định điều trị,… thay cho bác sĩ chuyên khoa hoặc chuyên viên y tế.